Sarajevo je glavni grad Bosne i Hercegovine i njen najveći urbani, kulturni, ekonomski i saobraćajni centar, glavni grad Federacije Bosne i Hercegovine i sedište Sarajevskog kantona, koje prema procenama ima 429.672 stanovnika. Kroz grad protiče reka Miljacka, a u neposrednoj blizini grada je i izvorište reke Bosne, sa popularnim izletištem Sarajlija, Vrelom Bosne. Oko grada su i planine: Jahorina, Bjelašnica, Igman, Treskavica i Trebević.
Grad Sarajevo je sedište najveće visokoškolske ustanove u zemlji, Univerziteta Sarajevo, i niza drugih visokoškolskih ustanova, čime se svrstava u red najvećih univerzitetskih centara u celoj regiji Jugoistočne Evrope. Uz nekoliko nacionalnih i gradskih teatarskih kuća, muzeja i kulturnih institucija Sarajevo je i važno mesto na kulturnoj mapi ovog dela evropskog kontinenta.
Sarajevo je grad burne istorije, koja je neretko imala uticaja i na globalna dešavanja. Tako je 1914. godine u Sarajevu ubijen austrougarski prestolonaslednik Franc Ferdinand, čime je otpočeo Prvi svetski rat, a sedamdeset godina kasnije, 1984. godine u gradu se održavaju neviđene igre mira i prijateljstva, 14. Zimske olimpijske igre. Tokom ranih 1990-ih godina ime grada Sarajeva ne silazi sa naslovnica dnevnih novina u celome svetu, jer se tu, u srcu Evrope, vodio jedan od ratova u novijoj evropskoj i svetskoj istoriji. Nakon rata od predratnih optšina u kojima su Srbi bili većina osnovano je Istočno Sarajevo, koji je deo Republike Srpske.
Geografija
Sarajevo se nalazi u samom geografskom središtu Bosne i Hercegovine i zaprema površinu od 142 km². Smešten je u kompozitnoj Sarajevskoj kotlini koja se pruža od istoka prema zapadu, u plodnom Sarajevskom polju. I dok su centralni delovi grada uglavnom smešteni u nizini Sarajevskog polja, najvažnija gradska predgrađa nalaze se na padinama okolnih brijegova i brda.
Kroz grad od istoka prema zapadu protiče reka Miljacka, koja nastaje od nekoliko vrela u podnožju planina Romanije i Jahorine. U zapadnom delu Sarajevskog polja, na području prigradskog naselja Ilidža, nastaje i jedna od najvećih reka u Bosni i Hercegovini, reka Bosna, koja nastaje od tridesetak manjih izvora u podnožju planine Igman, stvarajući jedinstven park prirode - Vrelo Bosne, omiljeno izletište Sarajlija.
Centar grada Sarajeva leži na nadmorskoj visini od 511 metara iznad površine mora, dok viši delovi grada i prigradska naselja na padinama okolnih planina leže na prosečnoj nadmorskoj visini od 900 metara nad morem. Grad okružuju olimpijske planine koje dosežu i 2000 metara visine: Bjelašnica, Jahorina, Igman, Treskavica i Trebević
Istorija
Sarajevski region je bio naseljen još od neolitskog vremena. Iz tog vremena datira Butmirska kultura. Butmirsku kulturu su pronašli austrougarski arheolozi još 1893. g. Butmirska kultura je bila jedinstvena sa svojom razvijenom grnčarijom i zanatstvom.
Sledeći su ovaj region naselili Iliri. Oni su potpali pod vlast rimskog cara Tiberija u 9. veku. Rimska kolonija Aquae Sulphurae je postojala na vrhu današnje Ilidže. Posle Rimljana, ovaj prostor su naselili Goti predvođeni Slovenima. U srednjem veku, Sarajevo je bilo deo Bosanske provincije Vrhbosna. Vrhbosna je bila glavni grad i nalazio se u centru današnjeg Sarajeva. Naslednici svetih Ćirila i Metodija su sagradili crkvu na Vrelu Bosne. Papski dokumenti govore da je 1238. u gradu sagrađena katedrala sv. Pavla. Naselje slovena Vrhbosna je postojalo od 1263. do osvajanja od strane Otomanske imperije 1429.
Intenzivni razvoj zanatstva i trgovine brzo su od Sarajeva stvorili bogat grad, raskrsnicu religija i kultura, trgovačkih puteva i svakojakih putnika. U XVI veku to je bio jedan od najbogatijih gradova na ovom području Balkana, kada su izgrađene i neke kapitalne građevine koje i danas predstavljaju bisere arhitekture i civilizacije tog doba. Tada je u Sarajevu, kao zadužbina Gazi Husrev-beg-a otvorena i Visoka škola, koja je gotovo u svemu podsećala na univerzitete u drugim velikim gradovima Evrope.
Sarajevo je od svog samog početka bio kosmopolitski grad. U njega se doseljavaju Jevreji isterani iz Španije, grade svoje sinagoge, grade se i pravoslavne crkve, a zatim i katoličke katedrale. Kao ni jedan grad u Evropi, Sarajevo je, stešneno između planina, našlo u sebi prostora za sve četiri velike svetske religije, kulture i civilizacije koje oni nose. Suživot koji je trajao vekovima stvorio je nove vrednosti, reklo bi se jedan novi kulturni i religijski sklad koji je izdržao sve istorijske izazove.
Dolaskom Austro-Ugarske uprave na ove prostore, do tada uglavnom orijentalni grad Sarajevo, ulazi u zapadnu Evropu krajem XIX veka. To je vreme snažnog prodiranja na ove prostore zapadno-evropske kulture, privrede, običaja i drugih civilizacijskih vrednosti. Tada se u Sarajevu grade moderne fabrike, otvaraju škole zapadnog tipa, grad se obogaćuje zapadnoevropskom kulturom i arhitekturom, a otvara se i Zemaljski muzej, jedna od najznačajnijih institucija kulture na Balkanu.
Posle Prvog svetskog rata, koji je počeo ubistvom austro-ugarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 28. juna 1914, grad je došao na marginu interesa tadašnjeg režima i dinastije Karađorđevića, i može se reći da je grad Sarajevo između dva svetska rata stagnirao, pa i nazadovao.[traži se izvor]
Iza Drugog svetskog rata u Sarajevu se razvija industrija, školstvo, kultura i mnoge druge institucije koje ga čine metropolom i glavnim gradom Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. U tom periodu osniva se i Univerzitet savremenog evropskog tipa, osniva se opera, mnoštvo muzeja i galerija, naučni instituti i drugo. Grad narasta na više od 400.000 stanovnika. Takvom kosmopolitskom i modernom gradu svijet povjerava organiziranje XIV Zimskih olimpijskih igara, koje su sa velikim uspehom i održane 1984. godine.
Nakon raspada SFRJ, Sarajevo je postalo glavni grad Bosne i Hercegovine. Tokom rata u Bosni i Hercegovini grad je bio pod opsadom Vojske Republike Srpske. Nakon rata od predratnih optšina u kojima su Srbi bili većina osnovano je Istočno Sarajevo.
Religija
Konfesionalna slika Sarajeva je jedinstvena u Evropi, a zbog njene raznolikosti grad se neretko poredi sa Jerusalimom i Njujorkom. Sarajevo je sedište Reis-ul-uleme, poglavara Islamske verske zajednice u Bosni i Hercegovini, sedište Dabrobosanske Mitropolije Srpske pravoslavne crkve i sedište Vrhbosanske nadbiskupije Rimokatoličke crkve u Bosni i Hercegovini.
Urbanu sliku grada krase sakralni objekti četiri najvažnije svetske konfesije. Brojne džamije, crkve, katedrala, sinagoga, kao i ostali značajni verski objekti nalaze se u samom centru grada Sarajeva, smeštene tek stotinjak metara jedne od drugih.
Ekonomija
Nakon decenija komunizma i godina rata, ekonomija Sarajeva je postala predmet rekonstrukcije i rehabilitacije.[2] Među brojnim ekonomskim znakovima, Centralna banka Bosne i Hercegovine je otvorena u Sarajevu u 1997. godini i Sarajevska berza je počela sa radom u 2002. Velika gradska baza proizvodnje, administracije i turizma, kombinirana sa velikim informalnim tržištem,[3] čini grad najvećim ekonomskim regionom Bosne i Hercegovine.
Iako je Sarajevo imalo veliku industriju tokom perioda komunizma, samo je par postojećih poslova učinilo tranziciju na kapitalističku ekonomiju uspešnom. Sarajevska industrija sada uključuje industriju duvanskih proizvoda, nameštaja, automobila, i komunikacijsku opremu. Kompanije smeštene u Sarajevu su BH Eirlajns (prijašni Air Bosna), BH Telekom, Bosmalov gradski centar, Bosnalijek, Energopetrol, Fabrika duvana Sarajevo, i Sarajevska pivara.
Sarajevo ima jaku turističku industriju i Lonli Planet je gradu dao 43. mesto na spisku najboljih gradova u svetu u 2006. godini.[4] Sportski turizam koristi postrojenja od olimpijskih igara iz 1984, posebno skijaška sredstva na obližnim planinama Bjelašnice, Igmana, Jahorine, Trebevića i Treskavice. 600 godina istorije Sarajeva, uz delovanje zapadnih i istočnih carstava, je takođe velika turistička atrakcija. Sarajevo je usluživalo putnike tokom vekova, jer je predstavljalo važan tržni centar tokom Osmanskog carstva i perioda Austro-Ugarske. Primeri popularnih destinacija u Sarajevu su Vrelo Bosne, sarajevska katedrala i Gazi Husrev-begova džamija.
Komunikacije i mediji
Kao glavni i najveći grad Bosne i Hercegovine, Sarajevo je najveći centar medija u zemlji. Većina komunikacionih i medijskih infrastruktura je uništena tokom rata, ali rekonstrukcija koju je vodio visoki predstavnik Bosne i Hercegovine je pomogla modernizaciji industrije.[5] Npr, Internet je postao dostupan u gradu 1995.[6]
"Oslobođenje", osnovano 1943, su najstarije sarajevske dnevne novine i jedine koje su preživile rat. Ipak, ove novine su iza Dnevnog Avaza, osnovanog 1995, i Jutarnjih novina. [7] U druge lokalne periodične novine spadaju novine Hrvatska Riječ na hrvatskom jeziku i magazin Start, kao i nedeljne novine "Slobodna Bosna" i "BH Dani".
Bosanskohercegovačka televizija je sarajevska javna TV stanica, jedna od tri u Bosni i Hercegovini. Druge stanice u gradu su NRTV "Studio 99", NTV Hajat, Open Brodkast Netvork, TV Kantona Sarajevo i TV Alfa. Mnoge manje nezavisne radio stanice postoje, poput Radija M, RSG, eFM studentskog radija i radija 202. Radio Slobodna Evropa, kao i par američkih i zapadno-evropskih stanica su takođe dostupne u gradu.
Saobracaj
Položaj Sarajeva u dolini između planina ga čini kompaktnim. Uske gradske ulice i nedostatak parkinga ograničavaju automobilski saobraćaj ali dozvoljavaju bolju pešačku i biciklističku pokretnost. Dve glavne ulice u gradu su Titova i Zmaj od Bosne. Evropski autoput, koridor 5C, prolazi kroz Sarajevo povezivajući ga sa Budimpeštom na severu i sa Pločama na jugu. [8]
Električni tramvaji, koji su u službi od 1885, su najstarija vrsta javnog prevoza u gradu. [9] Postoji sedam tramvajskih linija i četiri trolejbuske linije i mnogo buseva. Glavna željeznička stanica u Sarajevu se nalazi u severnom delu grada.
Međunarodni Aerodrom Sarajevo (SJJ) je smešten samo par kilometara jugozapadno od grada. Tokom rata aerodrom se koristio za letove UN-a i transport humanitarne pomoći. Od Dejtonskog sporazuma iz 1996. godine, aerodrom je otvoren za komercijalne letove u koje spadaju B&H Erlajns, Austrijan Erlajns, Alitalia, Lufthansa, Jat Ervejs, Kroacija Erlajns, i drugi. U 2004, 397.000 putnika je putovalo kroz sarajevski aerodrom, za razliku od samo 25.000 iz 1996. godine. [10]
Kultura
Sarajevo je bilo dom mnogih različitih religija i etničkih grupa vekovima, dajući gradu brojne kulture. Bošnjaci, Srbi, Hrvati, Jevreji, i Slovenci su delili gard. Današnje stanovništvo grada većinom predstavljaju Bošnjaci, ali u prošlih par godina vidljivo je povećanje doseljenika iz istočne Azije.
Grad je bogat muzejima, uključujući muzej Sarajeva, Ars Aevi muzej umetnosti, Zemaljski muzej (otvoren 1888. i dom sarajevske Hagade), istorijskog muzeja Bosne i Hercegovine i muzeja literature i teatralne umetnosti Bosne i Hercegovine. U gradu je takođe smešteno narodno pozorište, osnovano 1919, kao i sarajevski ratni teatar. Druge kulturne institucije uključuju sarajevski kulturni centar, sarajevsku biblioteku, umetničku galeriju BiH i Bošnjački institut.
Uništavanja povezana sa ratom, [11]kao i rekonstrukcija, brojne uništene institucije i kulturni i verski simboli uključujući Gazi Husrev-begovu bilbioteku, nacionalnu bilbioteku, sarajevski orijentalni institut, i muzej posvećen olimpijskim igrama 1984. Posljedice su različiti nivoi vlade koji su utemeljili jake zakone za zaštitu kultura i institucija.
Istorijski, Sarajevo je bilo dom brojnih poznatih bosanskih pesnika i mislioca tokom Osmanskog carstva. Dobitnik Nobelove nagrade Vladimir Prelog je iz grada, kao i oskarovac Danis Tanović. U Sarajevu je rođen i kipar Josip Ivanović, jedan od najvećih savremenih kipara ovih prostora.
Sarajevo Film Festival, pokrenut 1995, je postao premijerni filmski festival na Balkanu. Sarajevska Zima, sarajevski džez festival su veoma poznati, kao i Baščaršijske noći, mesečni kulturni, muzički i plesni događaj.
Sarajevska škola pop roka se razvila u gradu između 1961 i 1991. Ova vrsta muzike je počela sa bendovima poput Indeksa, Bijelog dugmeta i pevača/tekstopisca Kemala Montena. Nastavila je u 1980im, sa SCH, Plavim orkestrom, Zabranjenim pušenjem i Crvenom jabukom, završavajući ratom u 1992. Nakon rata, Irski rok band Ju Tu je bio prvi bend koji je svirao nakon rata u gradu.
Sport
Kao i u ostatku države najpopularniji sportovi su fudbal, košarka i rukomet. Sportski život se prvenstveno odvija kroz dva sportska društa; SD Željezničar i SD Bosna. Oba sportska društva imaju sportske sekcije u više sportskih grana.
Među velikim brojem sportskih kolektiva u gradu se ističu fudbalski klubovi Željezničar i Sarajevo, rukometni klubovi Željezničar i Bosna, muški košarkaški klub Bosna i ženski rukometni klub Željezničar.
Grad je bio domaćin zimskih olimpijskih igara u 1984. godini.
Znamenitosti grada
Sarajevo se može pohvaliti dobro očuvanim starim trgovačkim delom grada, popularnom Baščaršijom, koja je nastala za perioda osmanske vladavine u Bosni i Hercegovini. Ovaj dio grada obiluje jedinstvenim arhitektonskim ostvarenjima osmanske gradske arhitekture, među kojima su brojne potkupolne džamije, kao i tradicionalne forme orijentalne arhitekture poput: konaka, hanova i bezistana. Nakon razaranja tokom proteklog rata Baščaršija je ponovo obnovljena na opptu radost Sarajlija i njihovih gostiju.
veoma lijepa retrospektiva grada sarajeva.