Opština Savski venac je beogradska opština. Zauzima površinu od 1.400 ha, na kojoj živi 47.682 stanovnika. Savski Venac je takođe i gradsko naselje u opštini Savski Venac u Gradu Beogradu. Prema popisu iz 2002. bilo je 42505 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 47682 stanovnika).
Polozaj opstine
Matematicki polozaj
Opština Savski venac zauzima centralni položaj u Beogradu. Najsevernija tačka nalazi se na 44º48‘54‘‘ sgš (na sredini Brankovog mosta iznad reke Save), a najjužnija tačka je na 44º45‘15‘‘ sgš (južno od Banjičkog groblja u Borskoj ulici). Najzapadnija tačka opštine je na 20º25‘29‘‘ igd (ušće Topčiderske reke u Savu u Čukaričkom zalivu), a najistočnija tačka je na 20º28‘26‘‘ igd (raskrsnica Borske i Crnotravske ulice, preko puta SRC Banjica). Na osnovu toga se zaključuje da pružanje pravcem jug-sever iznosi 6,91 km (tj. 3‘39‘‘), a zapad-istok 5,20 km (tj. 2‘57‘‘).
Geografski polozaj
Površina opštine je 15,8 km². Nalazi se na desnoj obali reke Save. U fizičko-geografskom smislu smeštena je između reke Save na zapadu i severozapadu, Topčiderske reke na jugozapadu i Vračarskog platoa na istoku. Administrativno gledano Savski venac se na severozapadu od ušća Topčiderke, rekom Savom graniči sa Novim Beogradom, a na severu i severoistoku sa opštinom Stari grad. Na istoku se proteže međa sa Vračarom, a na jugoistoku sa opštinom Voždovac, odakle počinje granica sa Rakovicom. na krajnjem jugu. Odatle se Savski venac graniči sa Čukaricom, na jugozapadu i zapadu. Od samog gradskog jezgra udaljen je 200 metara (od Knez Mihailove do Terazija).
Turisticki polozaj
Savski venac je u turističkom pogledu na prvom mestu po broju noćenja domaćih turista (345.510 noćenja) u odnosu na okolne opštine, dok se po broju noćenja stranih turista nalazi na trećem mestu (44.758 noćenja). Najposećenije opštine su Stari grad, Voždovac i Novi Beograd, dok je Savski venac sveukupno sa 390.278 noćenja na prvom mestu.
Saobracajno-ekonomski polozaj
Savski venac je saobraćajno središte grada Beograda. Ovde se nalaze najvažnije ulice: Kneza Miloša (koja povezuje centar grada sa Topčiderom, Banjicom, Banovim brdom), Nemanjina (veza između Železničke stanice i Slavije), Bulevar vojvode Mišića (spaja Banovo brdo, Čukaricu i Železnik sa centrom grada), Mostarska petlja splet nadvožnjaka i podvožnjaka, vijadukt koji se grana na sve četiri strane (Banovo brdo, centar grada, Autokomanda, Novi Beograd), Autokomanda glavna saobraćajnica Savskog venca (uključenje i isključenje sa autoputa, veza sa Vračarom, Konjarnikom, Slavijom, Dedinjem, Banjicom, Voždovcem i Ibarskom magistralom). Veoma bitaj je i Autoput Beograd Zagreb Beograd-Niš, koji seče opštinu na pola i predstavlja najvažniju vezu grada, ali i Srbije sa zapadnom i istočnom Evropom, a na dalje Malom Azijom i Bliskim Istokom. Ovim putem se kreću svi ekonomski, trgovinski i saobraćajni tokovi u svim pravcima.
Svaki putnik koji prolazi kroz Beograd ili ide iz jednog dela u drugi to mora učiniti preko Savskog venca. Svih pet mostova na reci Savi koji spajaju levu novobeogradsku sa desnom beogradskom obalom, nalaze se na ovoj opštini (Stari i Novi železnički most, Gazela, Brankov i Stari savski most).
U pogledu mesnog, međumesnog i međunarodnog saobraćaja, Savski venac opet predstavlja najvažniji saobraćajni čvor. Glavna železnička stanica, Glavna autobuska stanica („BAS”), „Autobuska stanica Lasta”, buduća glavna železnička stanica Beograd centar „Prokop”, kao i okretnice najvažnijih gradskih linija prevoza (Savski trg, Zeleni venac, Slavija), nalaze se upravo na ovoj opštini.
Fizicko-geografske odlike
Reljef i geografska gradja
Savski venac leži na sedimentima holocenske starosti (do 10.000 godina) i na aluvijalnoj ravni reke Save. Stene su poluvezane i rastresite, a reljef je aluvijalan padinski ka reci Savi. Značajan udeo u geološkoj građi igra i glinena podloga. Pedološki pokrivač nema veliku vrednost, sa preko 90 % dominira antropogeno izmenjeno zemljište, dok, vrlo mali deo obuhvata aluvijalna ravan uz sam Topčiderku. Najviša tačka na opštini nalazi se u okviru kompleksa Beli dvor i iznosi 210 metara, dok je najniža tačka ušće Topčiderske reke u Savu - 75 metara.
Klima
Na Savskom vencu preovlađuje umereno-kontinentalna klima, sa dugim toplim letima i hladnim zimama. Opština se nalazi umereno-kontinentalnom klimatskom pojasu. Odlikuje se specifičnom mikroklimom, s obzirom da dominiraju stambene četvrti, one utiču na intenzivno povišenje temperature u odnosu na prosek. Isti efekat izaziva veoma gust saobraćaj i izduvni gasovi. Uprkos tome, opština ima nekoliko parkova i zelenih površina (Hajd park, Topčiderska šuma) koje imaju suprotan efekat od stambenih četvrti i saobraćaja, snižavajući temperaturu tako da predstavljaju izletišta i mesto za rekreaciju većine stanovnika Savskog venca, ali i grada Beograda. Godišnja suma padavina iznosi 694 mm. Srednja godišnja temperatura je 12,3ºÐ¡, minimalna januarska iznosi -1,3ºÐ¡, a maksimalna julska 27,2ºÐ¡. Zimi je vrlo česta pojava smoga, usled velikih količina izduvnih gasova, brojnih toplana i dr. Vetar je vrlo intenzivan tokom cele godine, naročito krajem jeseni i početkom zime, kada duva košava iz pravca jugoistoka (od 7 od 21 dana).
Hidrologija
Kroz Savski venac protiču dve reke, Sava i Topčiderka. Na Savi se odvija rečni saobraćaj u vidu redovnih gradskih linija, kao i transport građevinskom materijala. Ispod Brankovog mosta se nalazi pristanište. Topčiderka je desna pritoka Save koja se u nju uliva u Čukaričkom zalivu, van svake je plovidbene funkcije, a i zagađena je otpadnim vodama. Na opštini nema izvora i vrela. Obe reke su izuzetno zagađene fekalijama, koje se direktno izlivaju u njih. Ovo predstavlja veliki ekološki problem i jedno od tema o kojoj opštinska vlast namerava da povede računa u narednom periodu.
Flora i fauna
Na Savskom vencu se nalazi veliki broj zelenih površina (Hajd park, Topčider, Košutnjak, Dedinje). Životinjski svet, uprkos činjenici da je opština u gradskom jezgru, prilično je raznovrstan. Veverice, krtice, ježevi i mnogobrojne ptice (detlići, slavuji, kosovi, zatim golubovi, vrapci, vrane i svrake) čine faunu Hajd parka i Dedinja, dok su se u Topčideru i Košutnjaku mogle sresti košute i srne, a danas su vrlo retke ili ih skoro i nema. Interesantno je i to da se često mogu sresti i rečni galebovi koji u jatima zalutaju u delove opština malo udaljenije od Save.
Biljni svet je takođe prilično bogat. Od listopadnih vrsta mogu se izdvojiti: hrast, breza, javor, dženarika, jablan, topola, a četinara ima najviše u Topčideru borovi, jele, smreka i dr. Vrsta od izuzetnog značaja je - platan u Topčideru ispred Miloševog konaka, koji datira iz 1831. godine. Iste godine je obrazovan i prvi park u Beogradu i Srbiji Topčider, po ukazu kneza Miloša.
Drustveno-geografske odlike
Istorija
Ime opštine Savski venac više simbolizuje njen položaj nego neki detalj iz istorije. Nazvana je tako jer se nekako poput venca smestila uz samu obalu Save. U posleratnom periodu na ovom području nalazili su se III i VII gradski rejon. U periodu od 1952. do 1957. teritoriju opštine čine tri nekadašnje opštine: Topčidersko brdo, Savski venac i Zapadni Vračar. Opština Savski venac osnovana je 1957. godine.
Slava opštine Savski venac je Vaznesenje Gospodnje - Spasovdan.
Stambene celine
Savski venac nema zvaničnu administrativnu podelu na naselja, ali se u pogledu kvartova, uslovno mogu izdvojiti sledeći:
Savamala sa Bara Venecijom (prvo urbano naselja u Beogradu van kalemegdanskih zidina osnovano oko 1830. godine) je naselje uz samu obalu Save, predstavlja industrijsko jezgro ispunjeno hangarima i depoima. Ime je dobilo po močvarnom tlu (barama) koje je isušeno i urbanizovano. Proteže se od Starog savskog do Brankovog mosta. Ovde se nalazi najniži plato obale Save, pa je ovaj kraj bio kompletno poplavljen tokom 1984. i 2006. godine.
Dedinje je najelitniji i najbogatiji deo Savskog venca i Beograda, uopšte. Ovde su smeštene brojne diplomatske vile, predstavništva, kao i luksuzne kuće mnogih javnih ličnosti. Nalazi se na istočnim padinama Topčiderskog brda. Pre urbanizacije ovde su se nalazili veoma bogati vinogradi. Postalo je zanimljivo još i pre Drugog svetskog rata i tako je ostalo i do danas. Ime je dobilo po terminu dedina ili dedovina. Po popisu iz 2002. godine ovde je živelo oko 9000 stanovnika.
Diplomatska kolonija je naselje koje je smešteno u zapadnom delu opštine, između bolnice Dr Dragiša Mišović i Stadiona Crvena zvezda. Predstavlja bogati i luksuzni kraj sa vilama i rezidencijama, gde od pre nekoliko godina dominira zgrada RTV Pink.
Gospodarska mehana zauzima najzapadniji deo opštine preko puta Beogradskog sajma i u blizini ušća Topčiderske reke u Savu. Ime je dobilo po kafani Gospodarska mehana koja i dan danas postoji, a sazidana je 1820. godine. Ovo je vrlo važna saobraćajna tačka, poslednja stanica prve tramvajske linije u Beogradu, a danas veza sa Banovim brdom.
Jatagan mala je naselje koje je postojalo do 1960-ih na prostoru današnje Mostarske petlje, zbog čije je izgradnje i raseljeno. Ovo je bio najsiromašniji kraj, gde su dominirale udžerice, barake i kartonske kuće. Ime je dobilo po turskoj reči za vrstu mača jatagan.
Lisičiji potok se nalazi između Topčiderskog brda i Banjice, južno od Belog dvora. Predstavlja slabije naseljen kraj, sa izrazito gustom šumom. Ovde su smešteni brojni vojno-medicinski hangari.
Mostarska petlja je veliki vijadukt izgrađen 1960-ih godina. Prostire se na 20000 m² i ima visinu od 22 m, pa stoga dominira ovim krajolikom. Sa leve strane se nalaze Klinički centar Srbije i Ministarstvo odbrane, a sa desne BIP, Sajam i Prokop. Spaja autoput Beograd-Zagreb sa autoputem Beograd-Niš.
Senjak je naselje koje se nalazi na zapadnoj padini Topčiderskog brda. Pre urbanizacije i izgradnje elitnih kuća, vila i rezidencija, ovde su se nalazili ambari sa senom, po čemu je kraj najverovatnije i dobio naziv. Ovde je živelo, po popisu iz 2002. godine oko 7500 stanovnika.
Karađorđev park se nalazi na opštini Vračar, ali se rezidencijalni stambeni deo nalazi na Savskom vencu. Smešten je na vračarskom platou u istočnom delu opštine. U Katićevoj ulici u ovom kraju nalazi se i meteorološka stanica.
Prokop se nalazi u istočnom delu nekadašnje Jatagan male. Poznat je po gradilištu buduće železničke stanice Beograd Centar. Ime je dobio zbog toga što je iz ovog dela prokopano zemljište koje je služilo isušivanju Bara Venecije i Savamale.
Stadion je naselje u okolini stadiona Partizan i Crvena zvezda. U potpunosti je stambenog karaktera i ima dva mala parka na oba kraja.
Topčider je šumovit predeo koji preseca Topčiderska reka, i već 150 godina predstavlja jedno od najomiljenijih izletišta Beograđana. Uređenje je počelo 1831. godine kada je knez Miloš Obrenović započeo izgradnju konaka, parka, crkve, kafane i kasarne.
Topčidersko brdo je imalo status opštine do 1957. kada je priključeno Savskom vencu. Predstavlja šumovitu celinu, na čijim se padinama prostiru naselja Senjak, Dedinje, Topčider i Mostar. Posebna prirodna celina koja dominira oblašću je Hajd park, na severnoj padini brda.
Demografija
U naselju Savski Venac živi 35550 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 42,8 godina (40,9 kod muškaraca i 44,4 kod žena). U naselju ima 17220 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,44.
Ovo naselje je u uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
