Jevrejskoj zajednici, prema rešenjima Agencije za restituciju, vraćeno je, od februara prošle godine, kada je na snagu stupio Zakon o otklanjanju posledica oduzimanja imovine žrtavama Holokausta koje nemaju živih zakonskih naslednika, 37 nekretnina u Beogradu, ukupne površine 3.043 kvadrata.
Reč je o 29 poslovnih prostora, jednoj zgradi i sedam stanova. Osim toga, vraćeno je i 25 hektara oranica u Novom Kneževcu. Zasada se gotovo sve nekretnine nalaze u centru prestonice, a njihovi nekadašnji vlasnici odavno su mrtvi i nemaju potomke ili, ukoliko ih i imaju, ne zna se gde su. Ukoliko stari vlasnici ovih zgrada nemaju naslednike, jevrejske opštine, po novom zakonu, mogu da podnesu zahteve za vraćanje tih nepokretnosti.
Ipak, kažu u Jevrejskoj opštini Beograd, svega nekoliko objekata pravosnažno je pripalo Jevrejskoj zajednici, jer realizaciju prvostepenih odluka često usporavaju gradska ili opštinska pravobranilaštvima.
- Iskustvo Jevrejske opštine Beograd sa pravobranilaštvom opština Stari grad i Savski venac je veoma loše, s obzirom na to da se do sada pravobranilaštvo Starog grada žalilo na svako rešenje Agencije - kaže potpredsednik Jevrejske opštine Beograd Haris Dajč.
Većina ovdašnjih Jevreja nastradala je tokom nemačke okupacije u logorima Staro sajmište, Topovske šupe, Šabac, Niš... Njihova imovina je opljačkana i rasprodata na licitaciji pristalicama Rajha: najčešće domaćim Nemcima, saradnicima Nedićevog režima, Hrvatima, belogardejcima...
Tek retki su preživeli, otprilike svaki deseti. Onima koji su uspeli da sačuvaju živu glavu imovina je vraćena neposredno posle 1945, ali im je serijom zakona, počevši od agrarne reforme i konfiskacije, pa sve do nacionalizacije, opet sve oduzeto.
- Novi zakon je svrstao Srbiju u red najnaprednijih evropskih zemalja kada je u pitanju odnos prema imovini koja je oduzeta kao posledica Holokausta - kaže Haris Dajč. - Pored toga, on je jevrejskim zajednicama Srbije dao novu šansu, a da zakonom ne mogu ni na koji način da budu ugroženi eventualni privatni vlasnici nekadašnje jevrejske imovine, kao ni država, ako tu imovinu koristi za svoje potrebe. Predmet restitucije je isključivo imovina u vlasništvu države koju ona iznajmljuje pravnim i fizičkim licima.
Među nekretninama čiji se povraćaj uskoro očekuje nalaze se vredni lokali u Ulici Vuka Karadžića 7 i 7a, u srcu Beograda. Kuća na broju sedam bila je pre rata u vlasništvu bračnog para Josifa i Matilde Mandilović, koji su svojevremeno potražili spas u Izraelu. Njihova imovina je oduzeta budući da su prestali da budu državljani FNRJ.
Zgrada na broju 7a pripadala je Moricu Leviju i njegovoj ženi Matildi, koja je preživela rat, ali njeni naslednici nisu poznati. Građevina je takođe nacionalizovana.
Među najvrednijim nepokretnostima koje su već vraćene Jevrejskoj opštini Beograd nalaze se kuće u Njegoševoj 49, Višnjićevoj 3 i Svetog Save 20. Kuća u Njegoševoj 49, u kojoj se nalazi poznati kafić "Zona industrijale", bila je prvobitno vlasništvo Moše Alkalaja, odnosno njegovih naslednika Rahel, Jakova i Solomona. Kuća je posle rata prvo vraćena porodici, a zatim od nje oduzeta. Alkalajevi su bili jedna od najpoznatijih predratnih jevrejskih porodica.
Kuća u Svetog Save 20, odnosno dva lokala i jednosoban stan, bila je vlasništvo porodice Poljokan - Isaka i Rafaila, i Meli Petrović (rođena Poljokan). Zgrada im je oduzeta u decembru 1942, na osnovu Uredbe o pripadanju imovine Jevreja, i preneta u svojinu Srbije. Kuća je ponovo vraćena 1955. i Poljokanovi su neke od stanova prodali. Nanovo je nacionalizovana 1961. godine, a kupcima i starim vlasnicima ostao je po stan.
Šest poslovnih prostora u Višnjićevoj 3, ukupne veličine 281 kvadratni metar, koji su takođe vraćeni, pripadali su Zelmi Đerasi, odnosno njenom mužu Alkanu. Alkan Đerasi ubijen je u Beogradu, 1941. Kuća je za vreme rata oteta i preneta na nemački bračni par Mariju i Johana Reriha. I ovaj ugovor je poništen po oslobođenju i kuća je podržavljena.
