Trebinje je grad i sjedište istoimene opštine u Republici Srpskoj, Bosna i Hercegovina. Ime grada potiče ili od latinske riječi tribunus (tribunus militum je zapovjednik jedne veće ili više manjih jedinica rimske vojske) ili od slovenske riječi Treb, što znači žrtva (žrtvovati).
Nalazi se na samom jugu Bosne i Hercegovine i u sastavu je entiteta Republike Srpske. Smješten je ispod planine Leotar, na obodu Trebinjskog polja. Kroz grad protiče rijeka Trebišnjica. Od mora je udaljeno oko 25 km (putem do Dubrovnika). Za Trebinje se kaže da je grad sunca i platana. Ekonomski je i kulturni centar regije Istočne Hercegovine.
Geografija
Trebinje se nalazi na 42° 42‘ 32“ sjeverne geografske širine, a na 18° 19‘ 18“ istočne geografske dužine i na 274 m nadmorske visine. Drumovima je spojen sa Dubrovnikom (27 km), Ljubinjem (55 km), Mostarom (110 km), Bilećom (30 km), te Nikšićem (70 km) i Herceg Novim (38 km).
Reljef
Reljefom opštine dominiraju planina Leotar, rijeka Trebišnjica, te kraška polja Trebinjsko i Popovo. Trebinje je okruženo je brdima i planinama: Ilijino brdo, Obodine, Vlaštica, Leotar (sa 1224 m, najviši vrh u okolini), Kravice, Petrina, Golo brdo, Strać, Hum i Vesac.
Među poljima gornje Hercegovine nejveće je i najpoznatije Trebinjsko i Popovo polje. Uvale Trebinjskog i Popova polja su po svojem tektonskom postanku jedna cjelini, ali na okolnim brdima i na njoj nije jednak rad erozije i denudacije. Ta razlika je očigledna. Pored toga dva polja su razdvojena Trebinjskom šumom.
Zapadno od grada prostire se Trebinjsko polje. Polje se pruža od istoka prema zapadu, u pravcu toka Trebišnjice i zauzima površinu od 18km². Polje je pokriveno vrlo plodnim aluvijalnim zemljištem pa se zbog bujne vegetacije naziva i Vrtom Hercegovine. Čuven je trebinjski, naročito šumski, duvan iz ovog polja.
Odmah do Trebinjskog je smješteno Popovo polje. Ima usjeva koji na ovom polju daju i dva roda godišnje pa se ono naziva i hercegovačkim Misirom, po poređenju sa dolinom Nila, odnosno Egiptom ili Misirom.
Klima
Klima je blaga primorsko – kontinentalna. Jeseni su mnogo toplije od proljeća. Snijeg je veoma rijetka pojava.
Hidrografija
S obzirom da je Trebinje smješteno na gotovo čistom kraškom terenu – holokrasu, broj prirodnih površinskih vodenih objekata je neznatan. Prirodnih jezera nema, a jedini veći rječni tok je rijeka Trebišnjica.
Trebišnjica je od grada Trebinja dobila svoje ime. Možda je jezički pravilniji naziv Trebinjčica, ali je u narodu ukorijenjeno ime Trebišnjica. Ona je podzemnim vodama u direktnoj vezi sa rijekom Mušnicom. Najprije se ispod gorskog prevoja Čemerna javlja potočić Vrba koji ponire i opet se javlja u Gatačkom polju, kao Mušnica. Ona nestaje u Gatačkom polju, a opet se javlja pod brdom Vlajinjom kod Bileće. To je izvor rijeke Trebišnjice.
Trebišnjica ponire u Ponikvama pod Klekom na sjeverozapadnom kraju Popova Polja. Odakle podzemnim kanalima otiče prama Neretvi i Jadranskom moru. Korito rijeke kroz Popovo polje je betonirano tako da je nestalo ponora, a i čestih poplava. Dok joj korito nije izbetonirano Trebišnjica je bila najveća ponornica u Evropi. Ukupna dužina toka je 97,8 km.
Polovinom 60-ih godina prošlog vijeka izgradnjom hidroenergetskog sistema, Trebišnjica je pregrađena na dva mjesta Grančarevo i Gorica. Brana "Grančarevo" kod istoimenog sela, 6 km uzvodno od Trebinja, pravi je gigant (123 m). Njenom izgradnjom potopljeno je korito Trebišnjice i sela uz nju sve do Bileće.S obzirom da je Trebinje smješteno na gotovo čistom kraškom terenu – holokrasu, broj prirodnih površinskih vodenih objekata je neznatan. Prirodnih jezera nema, a jedini veći rječni tok je rijeka Trebišnjica.
Trebišnjica je od grada Trebinja dobila svoje ime. Možda je jezički pravilniji naziv Trebinjčica, ali je u narodu ukorijenjeno ime Trebišnjica. Ona je podzemnim vodama u direktnoj vezi sa rijekom Mušnicom. Najprije se ispod gorskog prevoja Čemerna javlja potočić Vrba koji ponire i opet se javlja u Gatačkom polju, kao Mušnica. Ona nestaje u Gatačkom polju, a opet se javlja pod brdom Vlajinjom kod Bileće. To je izvor rijeke Trebišnjice.
Trebišnjica ponire u Ponikvama pod Klekom na sjeverozapadnom kraju Popova Polja. Odakle podzemnim kanalima otiče prama Neretvi i Jadranskom moru. Korito rijeke kroz Popovo polje je betonirano tako da je nestalo ponora, a i čestih poplava. Dok joj korito nije izbetonirano Trebišnjica je bila najveća ponornica u Evropi. Ukupna dužina toka je 97,8 km.
Polovinom 60-ih godina prošlog vijeka izgradnjom hidroenergetskog sistema, Trebišnjica je pregrađena na dva mjesta Grančarevo i Gorica. Brana "Grančarevo" kod istoimenog sela, 6 km uzvodno od Trebinja, pravi je gigant (123 m). Njenom izgradnjom potopljeno je korito Trebišnjice i sela uz nju sve do Bileće.
Istorija
Najstariji stanovnici Trebinja bili su Iliri, a u VII vijeku p. n. e. se doseljavaju i Grci. Spomen njihovog prisustva ostao je u toponimima. Rimljani dolaze u trebinjski kraj u III vijeku p. n. e. Od njihovog dolaska ovaj kraj je poznat pod nazivom Travunija. Dolazak Slovena se veže za VI vijek. U ranom slovenskom periodu se zna za više oblasnih gospodara koji su vladali područjem. Nakon što je bugarski car Simeon Veliki zacio sa vlasti Zaharija Pribislavljevića, vladar Travunije Mihajlo Višević se okrenuo savezu sa kraljem Hrvatske Tomislavom. Posle njegove smrti Travunija je opet bila dio Časlavove Srbije.
Godine 1168. Travuniju je preuzeo Stefan Nemanja. Pod vlašću Nemanjića će i ostati sve do kraja dinastije. Kasnije je Trebinje do dolaska Turaka bilo i u sastavu bosanske države Tvrtka I, a nakon njega se smjenjuju mnogi oblasni gospodari.
Turska vladavina trajala je od 1466. pa sve do 1878, kada ih smjenjuju Austrougari. Srpska vojska je u Trebinje ušla 11. novembra 1918. godine.
Stanovnistvo
Trebinje je danas sa nešto više od 40.000 stanovnika po veličini najveći grad u Istočnoj Hercegovini.
Opština je rijetko naseljena. Posebno su rijetko naseljene oblasti Popovog polja, Bobana, Ljubomira i Zubaca. Ovo je posljedica napuštanja sela od strane mlađih ljudi u vrijeme industrijalizacije. Preko 3/4 stanovništva živi u gradu. Veliki broj je potražio i zaposlijenje van granica bivše Jugoslavije, tako da je porast stanovništva u periodu 1981-1991.god. neznatan.
Uoči 1993.god. Trebinje je, po direktivi iz Sarajeva, napustio najveći dio muslimanskog i hrvatskog stanovništva. Ipak, broj stanovnika Trebinja se poslije rata znatno uvećao jer se u njemu naselilo, prema procjenama, nešto više od 7.000 srpskih izbjeglica. Najvećim dijelom iz Sarajeva i Mostara, te obližnjeg Dubrovnika i sela koja se prostiru između ratom obuhvaćenog područja Trebinja i Dubrovnika.
Kultura
Najznačajnije kulturno dešavanje u toku godine su Dučićeve večeri poezije. Ovom prilikom u gradu se okupe najznačajnije ličnosti svijeta poezije iz regiona. Piscu najboljeg djela iz prethodne godine se dodjeljuje Dučićeva nagrada.
Sljedeće značajno kulturno dešavanje u gradu je Festival festivala. To je smotra pobjednika sa svih festivala amaterskih pozorišta u regionu. Veoma značajna ustanova za grad je Muzej Hercegovine. U ovom objektu mogu se vidjeti raznovrsne postavke, od prikaza načina života u Istočnoj Hercegovini, do slika poznatih autora. Ovdje se osim izložbi priređuju i promocije i muzički programi. Za očuvanje tradicije brinu se kulturno-umjetnička društva “Alat” i “Hercegovina”, a pri Eparhijskom domu djeluje hor Svetog Vasilija Ostroškog.
Grad ima i Dom omladine – često sastajalište mladih, Dom kulture i Srednju muzičku školu. Trebinje je poslije rata postalo studentski grad. U gradu danas postoje tri fakulteta.
Sport
Srort je u Trebinju veoma dobro razvijen. U gradu postoje klubovi za sve popularne ekipne sportove. Najznačajniji su: “FK Leotar" i “KK Leotar”. Značajne rezultate postižu i džudisti i karatisti. "FK Leotar" nastupa na stadionu Police (8.500 mjesta, od čega 4.500 sjedećih), grad ima i Sportsku dvoranu (4.000 mjesta).
U Trebinju su rođeni ili su porijeklom iz Trebinja košarkaši osvajači medalja za Srbiju i Crnu goru: Predrag Danilović, Milan Gurović, Nikola Radmanović, kao i Dejan Bodiroga koji je napravio košarkaški kamp u Trebinju kojeg svake godine posjete najznačajniji stručnjaci ovog sporta. Poznati odbojkaši braća Vladimir Grbić i Nikola Grbić i pokojni Žarko Petrović su takođe poreklom iz Trebinja.
Od zanimljivih društava tu su Speleološko društvo "Zelena Brda" i planinarsko društvo "Vučji zub" koji su vrlo aktivni. Speleološko društvo radi čitavih 35 godina, nosilac je ordena Svetog Save prvog reda.
Privreda
Trebinje je do 1992.god. bio privredno vrlo razvijen grad. Za vrijeme rata dolazi do ekonomske izolacije i naglog pada privredne proizvodnje i zaposlijenosti. Poslije rata se bilježi znatan oporavak privrede, ali je nezaposlijenost je i dalje visoka, 21%. Nosioci privrednog razvoja opštine su: Industrija alata. Najveći proizvođač visokokvalitetnih alata u Bosni i Hercegovini i jedan od najvećih u Evropi. Svoje proizvode izvozi u preko 40 zemalja svijeta; Hidroelektrane na Trebišnjici. Na Trebišnjici su izgrađene dvije hidroelektrane Graničarevo i Gorica. Od 1998.god. sjedište Elektroprivrede RS se nalazi u Trebinju; Novoteks. Bavi se proizvodnjom konfekcijske robe. Svoje proizvode izvozi najviše u Njemačku.
Turizam
U gradu postoje dva hotela: hotel "Leotar" na lijevoj obali Trebišnjice. Iz njega se preko rijeke pruža pogled na zidine starog grada; hotel "Platani" u Starom gradu sa moderno uređenim enterijerom po najsavremenijim evropskim standardima. Ispred hotela se nalaze čuveni trebinjski platani.
Turistički potencijali Trebinja su veoma dobri. Trebinje ima velike mogućnosti za razvoj vjerskog turizma. Kao posljedica veoma burne istorije grada u Trebinju se nalazi veliki broj hramova. Postoji 15 hramova Pravoslavne crkve, dvije katoličke crkve i jedna džamija (prije posljednjeg rata ih je bilo znatno više, ali su porušene i u planu je njihovo obnavljanje). Mnogi pravoslavni hramovi su sagrađeni na temeljima crkava iz ranohrišćanskog perioda. Grad okružuju manastiri: Dobrićevo, Duži, Tvrdoš, Zavala, Petro Pavlov manastir i Hercegovačka Gračanica.
Tokom ljeta održavaju se brojne manifestacije. A turiste privlače i izletišta Lastva, Jazina, Orovac i Ubla. Turističku atrakciju predstavlja i pećina Vjetrenica. Blizina Dubrovnika (30 km) i Herceg Novog (40 km) još dodatno uvećava turističke potencijale grada. Veliki broj turista iz ovih primoskih gradova posjeti Trebinje u toku ljeta.
Manifestacije
U gradu postoji nekoliko već tradicionalnih manifestacija, a najpoznatija je: Trebinjske ljetne svečanosti. U njihovom okviru se održavaju: Dučićeve večeri poezije. Održavaju se krajem septembra i ovom manifestacijom se zvanično završavaju Trebinjske ljetne svečanosti; Festival festivala. Smotra amaterskih pozorišta iz BiH i regiona; Uvijek se organizuje i nekoliko koncerata na kojima nastupaju poznata imena muzičke estrade sa prostora bivše Jugoslavije; Košarkaški kamp "Dejan Bodiroga", na kome se ove godine okupio košarkaški krem, te Trebinjska škola sporta, koja se održava u periodu jun – avgust; Skokovi sa Kamenog mosta. Jedna od atrakcija vezana za rijeku Trebišnjicu su Skokovi sa Kamenog mosta koji se održavaju svako ljeto, krajem jula ili početkom avgusta. Obično je praćena i nastupima poznatih muzičara; Tradicionalna planinarska manifestacija "Uspon na Vučji zub i vrhove orjenskog masiva" koja se održava u oktobru mjesecu
Izletišta
Lastva. Jedno od najpoznatijih trebinjskih izletišta je Lastva, udaljena 12 km od Trebinja. Tu se nalaze prelijepi prirodni i vještački izgrađeni bazeni, uz njih se nalazi i luksuzni motel “Vila Lastva”; Jazina. U neposrednoj je blizini lastve. Takođe ima vještačke ustave i bazene. U ljetnom periodu je veoma posjećena. Odmah uz kupališta se nalazi motel ”Jazina”; Zubačka Ubla. Oko 20-ak km udaljena od grada. U njima se tradicionalno održava se manifestacija posvećena očuvanju narodne tradicije i običaja sa bogatim kulturno-umjetničkim programom.
Kulturno - istorijski spomenici
U današnjem izgledu grada jasno se izdvaja staro urbano jezgro iz turskog vremena, gradnja u doba Austrougarske i nova gradnja. Za razliku od ostalih hercegovačkih gradića u Trebinju je najviše izražena, u gradnji starih objekata, mješavina primorskih i orijentalnih uticaja.
Hercegovačka Gračanica
Vjerna je kopija manastira Gračanica na Kosovu. Sagrađena je 2000. na brdu Crkvina iznad Trebinja, sa željom da izvrši testament čuvenog trebinjskog pjesnika Jovana Dučića. Njegovi posmrtni ostaci prenijeti su iz Sjedinjenih Američkih Država i sahranjeni u kriptu ovog hrama. Spomen kompleks čine crkva Presvete Bogorodice sa zvonikom, vladičanski dvor, biblioteka, amfiteatar, galerija, salon za bankete, česma i ljetna bašta. Hram se može vidjeti sa svake tačke u Trebinju i to je najljepša sakralna građevina u cijeloj Istočnoj Hercegovini. Sa brda Crkvina pruža se prelijep pogled na cijeli grad.
Manastir Tvrdoš
Posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir se nalazi uz samu rijeku oko 4 km nizvodno od Trebinja, u selu Tvrdošima. Prema narodnom predanju, manastir je osnovao Sveti car Konstantin i majka mu Jelena. Jedan je od najstarijih pravoslavnih manastira u BiH i jedan od najznačajnijih manastira Srpske pravoslavne crkve. Danas je sjedište Zahumsko-hercegovačke episkopije. Smatra se da manastir potiče sa početka XVI vijeka.
Kao i većina vjerskih objekata na ovim prostorima manastir je više puta rušen i opet obnavljan. Najprije je stradao u velikom zemljortesu koji je pogodio Dubrovnik u drugoj polovini XVII vijeka, a 1694.god. su ga do temelja srušili Mlečani bojeći se da ne postane tursko utvrđenje. Manastir je obnovljen 1924.god.
Saborna crkva Preobraženja Gospodnjeg
Građena je od 1888. - 1908. godine. Nalazi se u centru grada. Pored crkve izgrađen je Eparhijski dom sa bibliotekom. U satavu hrama djeluje hor Svetog Vasilija Ostroškog i folklorno društvo.
Manastir Duži
Manastir Duži je posvećen Pokrovu Presvete Bogorodice. Nalazi se na lijevoj obali Trebišnjice 7 km nizvodno od Trebinja. U XVI i XVII vijeku je bio metoh manastira Tvrdoša. Kada je Tvrdoš razoren, mitropolit i monasi prelaze 1695. godine u Duži, obnavljaju i proširuju crkvu i metoh koji od tada nosi ime Duži. Do ukidanja Pećke patrijaršije 1776. bio je središte hercegovačkog mitropolita. Manastir je više puta stradao, pljačkan i pustošen. U manastiru se nalazi čestica časnog krsta.
Petro Pavlov manastir
Smješten je u Petrovom Polju, nekoliko kilometara zapadno od Trebinja. U njegovoj blizini se nalazi Pavlova pećina, u koju je po predanju navraćao Sveti apostol Pavle na svom putovanju za Rim. U blizini manastira nalate se ruševine za koje se vjeruje da su ostaci hramova svetih apostola Petra i Pavla s početka XI vijeka, pa čak i iz šestog. Na temeljima stare crkve podignuta je početkom XX vijeka noba.
Spomen crkvica Svetom Vasiliju Ostroškom
Spomen crkvica posvećena Svetom Vasiliju Ostroškom pored kuće u kojoj se rodio u selu Mrkonjići u Popovom polju.
Katolička katedrala
Nekada crkva Blažene Djevice Marije, sagrađena je krajem XIX vijeka.
Osman-pašina džamija
Sagrađena je 1729. po naredbi Osman-paše Resulbegovića, trebinjskog kapetana. Nalazi se u Starom gradu. 1993. godine džamija je izgorela u požaru, zbog smrada i bolesti koje su prijetile ruševine su uklonjene, te je kasnije sagrađena nova.
Perovića most P
erovića most (do posljednjeg rata zvan "Arslanagića most") je kao zadužbinu za svoga poginulog sina u borbi sa Mlečanima izgradio Mehmed-paša Sokolović 1574. godine, za vrijeme Turske okupacije. Kada su Turci 1687. godine potisnuti iz Herceg Novog, mnoge turske porodice su se iz ovog grada doselile u Trebinje. Među njima je bio i izvjesni Arslan-aga. On je dobio posjede istočno od Trebinja: na Zupcima, Necvijeću i Jasenu, te pravo da naplaćuje mostarinu preko mosta na Trebišnjici. Po njemu se, od tada, most naziva Arslanagića most. Izgradnjom hidroenergetskog sistema na Trebišnjici Arslanagića most se našao 1965. godine pod vodom akumulacionog jezera. Po zahtjevu Zavoda za zaštitu spomenika kulture most se demontirao i prenio na drugo mjesto, 1966. godine prilikom pražnjenja akumulacije. Nova lokacija Arslanagića mosta između naselja Gradina (na desnoj obali rijeke) i naselja Police (na lijevoj obali). Godine 1993. mostu je promjenjeno ime u Perovića most. Pored ovog vrijedi pomenuti i Kameni most (izgrađen 1953), zatim Andrićev most i Geljov most.
Muzej Hercegovine
Muzej Hercegovine se nalazi u Starom gradu u austrijskoj kasarni s kraja XIX vijeka.
