Aranđelovac je gradsko naselje i sedište opštine Aranđelovac u Šumadijskom okrugu. Nalazi se u podnožju planina Bukulja i Venčac na oko 255 m nadmorske visine, na 76 km od Beograda. Prema popisu iz 2002. bilo je 24309 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 23750 stanovnika).
Etimologija
Sadašnja teritorija grada najvećim delom je pripadala selu Vrbica. Pošto je knez Miloš često boravio u lečilištu Bukovičke banje odluči da u Vrbici 1858. godine podigne crkvu (jednu od nekoliko pokajnica) i posveti je Svetom Arhanđelu Gavrilu, a od dela sela Vrbice sa delom sela Bukovik formira varoš kojoj daje ime Aranđelovac.
Demografija
U naselju Aranđelovac živi 19575 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,7 godina (37,5 kod muškaraca i 39,8 kod žena). U naselju ima 8339 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91.
Ovo naselje je skoro u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u drugoj polovini XX veka se stanovništvo petostruko uvećalo.
Istorija
Aranđelovac je mlad grad. Osnovu grada čine Bukovik i Vrbica. Najstariji pismeni podaci o Bukoviku potiču iz 15. veka. U srednjem veku ceo kraj je bio povezan sa Rudnikom, tada najvažnijim mestu u Šumadiji. Kada su Osmanlije 1459. osvojili Smederevo, njihova vojska je ovladala i ovim krajem. Pavle Bakić je iz Venčaca sa 1000 ratnika prešao u Ugarsku i postaje srpski despot. Austrija je 1718. godine zavladala severnim krajevima centralne Srbije. Centralna Srbija pod Austrijancima dobila je status Vojne komandature Kraljevine Srbije. U to vreme pominje se Vrbica kao nenaseljeno mesto u kragujevačkom distriktu. Godine 1735. u Vrbici se pominje šanac sa oko 50 domova i možda 300 do 350 stanovnika. Komandant šanca bio je Mijuško Kujundžić koji je zapovedao svim vojnim obveznicima ovog kraja. Osmanlije su 1739. godine ponovo zavladali centralnom Srbijom. Njihove represalije izazvale su još jednu veliku seoba Srba u krajeve severno od Dunava i Save. Mnogi su tražili spas u hajdučiji. Iako su Osmanlije poslali svoje elitne trupe, janičare, hajdučija se u celom regionu južno od Dunava i Save nije mogla ugušiti, isto zbog Carske Austrije u susedstvu u koju su hajduci mogli da se povuku ili priključe raznim vojnim jedinicama. Prvi srpski ustanak je izbio 1804. godine, u Orašcu, gde su se skupili narodni prvaci i ugledni ljudi. Ustanike je zakleo bukovički prota Atanasije.
Posle srpskih ustanka 1804 i 1815 mesto se razvija i napreduje. Ilija Garašanin je rođen u selu Garaši. Mihailo Obrenović gradi Staro zdanje kao svoju letnju rezidenciju. Aranđelovčani su važili kao odani Obrenovićima, te su nemilo prihvatili smenu kraljevske dinastije 1903. godine.
Godine 1941. Kosta Pećanac poziva na Bukulji sabor predratnog četničkog udruženja i predlaže saradnju sa Nemcima. Nakon sabora Pećanac odlazi u istočnu Srbiju. Komunistička vlast Jugoslavije dovodi 1945 u Aranđelovac crnogorskog mitropolita Joanikija Lipovca gde je ubijen. Mesto gde počivaju njegovi zemni ostaci je do danas ostalo nepoznato.
Znamenitosti
Aranđelovac je najpoznatiji po blagotvornosti kisele vode kojom je još 1811. godine svoje zdravlje krepio Dositej Obradović. Na lični zahtev kneza Miloša, bukovička voda je dopremana u butelama i korišćena na dvoru, a početkom XX veka počinje i ručno flaširanje kisele vode "Knjaz Miloš". Ova voda je često dobijala medalje za kvalitet. Pored ovoga, veoma je poznat velelepni park Bukovičke banje koji se prostire na površini od 21,5 ha sa stalnom postavkom mermernih skulptura, najpoznatijih naših i svetskih autora, nastalih u tridesetogodišnjem postojanju međunarodne smotre umetnosti „Mermer i zvuci” koja pored mermernih skulptura organizuje i manifestaciju „Svet keramike”, a organizuje i pozorišne predstave, koncerte i folkorne priredbe. Sve manifestacije obavljaju se na letnjoj otvorenoj sceni ili u prelepoj „Sali kneževa” hotela „Staro zdanje”, građevine stare preko 150 godina, koja potiče iz vremena dinastije Obrenović. U parku se nalazi i paviljon knjaza Miloša i nekoliko izvora mineralne vode koja se u banjskom lečilištu koristi zajedno sa glinom za lečenje oboljenja gastrointestinalnog i hepatolibijarnog sistema, bolesti respiratornog sistema i povrede lokomotornog sistema.
Spomenik ustanicima iz Prvog srpskog ustanka nalaze u selu Orašac 6 km od Aranđelovca, gde se nalazi memorijalni kompleks smešten oko Marićevića jaruge gde je započeto stvaranje moderne srpske države, a Karađorđe izabran za vođu ustanka.
Aranđelovac ima i dva Hrama Sv. arhangela Gavrila. Jedan je onaj u kome je služio prota Atanasije bukovički, koji je zakleo ustanike na vernost otadžbini, podignut 1835. godine na temeljima srednjevekovne crkve iz 1480. godine. Drugi je podigao knez Miloš, onaj po kome je Aranđelovac dobio ime. Novosagrađen Hram Sv. Ap. Petra i Pavla jedan je od najvećih u Šumadiji. U blizini se nalazi nekadašnji srednjovekovni Manastir Svetog Arhangela Mihaila u Brezovcu, crkve brvnare u Venčanima i Darosavi. U neposrednoj blizini, u Topoli nalazi se mauzolej kralja Petra I na Oplencu kao i Karađorđeva crkva, zatim srednjevekovni manastiri Voljavča, Nikolje i Blagoveštenje.
Na 10 km od Aranđelovca je 1976. podignuto akumulaciono Garaško jezero za snadbevanje vodom Aranđelovca i okoline. Jezero se prostire na površini od oko 65 ha, najveće dubine 22 m, poribljeno je i predstavlja omiljeno izletište građana Aranđelovca zajedno sa bazenom pored samog jezera i sportskim terenima.
Aranđelovački muzej ima svoju stalnu postavku kome pripada Risovačka pećina, na samom ulazu u grad, iz doba neolita, a u blizini koje se nalazi i etno-kuća.
Privreda
Najpoznatije preduzeće iz Aranđelovca je AD "Knjaz Miloš" koje sem pomenute mineralne vode, proizvodi i puni sokove i energetske napitke. Holding korporacija "Šamot" proizvodi vatrostalne materijale i vrši eksploatisanje ruda, a za "Elektroporcelan" proizvodi elektroporcelan i izolatore. Elektrokeramika proizvodi se u DD "Elka". Eksploataciju mermera vrši preduzeće "Venčac" a proizvodnjom PVC cevi bavi se PP "Peštan". DD "Kubršnica" proizvodi građevinski materijal (opeke i montažne nosače). Pored pomenutih postoji veliki broj manjih privatnih preduzeća.
Turizam
U Aranđelovcu postoje tri hotela: "Staro zdanje", "Šumadija" i "Izvor" (u toku je renoviranje), odmaralište INO, motel "Lovački dom" na Bukulji, te veliki broj privatnih smeštajnih kapaciteta i mnoštvo kafića i restorana.
