Smederevo (lat. Smederevo, grč. Сфентером, nem. Semendria, rum. Semendria, mađ. SzendrÅ‘, tur. Semendire) je grad u Podunavskom okrugu. Nalazi se na obalama Dunava u severoistočnom delu Srbije. Prema popisu iz 2002. bilo je 62.805 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 63.884 stanovnika).
Smederevo je sa izgradnjom Smederevske tvrđave 1430. postala prestonica Srpske despotovine pošto je Beograd, dotadašnja prestonica, vraćen Ugarskoj 1427. godine. Smederevsku tvrđavu je osnovao tadašnji srpski despot Đurađ Branković. Smederevska tvrđava je tada predstavljala najveću ravničarsku tvrđavu u Evropi.
Smederevo je danas veliki industrijski centar.
Geografski polozaj
Smederevo se nalazi na 40º 39` severna geografske širine i 20º 57` istočne geografske dužine. Nalazi se u severoistočnom delu Republike Srbije, na drugoj po veličini evropskoj reci Dunavu. Od prestonice Beograda udaljen je svega 46 kilometara.
Klima
Smederevo ima više stepsko kontinentalnu nego umereno kontinentalnu klimu. Srednja godišnja temperatura u gradu je 11,4 ºC. Srednja januarska temperatura je tek nešto ispod nule (-0,6 ºC), dok julska dostiže prosečnih 21,9 ºC. Tokom prolećnih meseci (mart, april i maj) prosečna temperatura iznosi oko 14 stepeni. Tokom jeseni (septembar, oktobar i novembar) prosečna temperatura je 9,6 stepeni. U Smederevu padne oko 650 mm vodenog taloga godišnje. Najviše je padavina u maju (72 mm) i junu (86 mm) a najmanje u februaru (38 mm).
Istorija
Prvi pomen Smedereva nailazimo godine 1019. u povelji vizantijskog cara Vasilija II kada je ovde uspostavljena jedna od episkopija novostvorene Ohridske arhiepiskopije. Sledeći pisani pomen o Smederevu nalazi se i u povelji kneza Lazara iz 1381. godine, u kojoj se spominje manastir Ravanica i sela i imanja koja poklanja „u Smederevu ljudini Bogosavu s općinom i s baštinom”. Naselje dobija na značaju tek u XIV veku sa povlačenjem srpske države na sever pred turskim naletima. 1427, nakon smrti svog prethodnika Stefana, despot Đurađ Branković je po prethodno utvrđenom dogovoru morao da ugarskom kralju vrati Beograd. Kao grad sa tradicijom prestonice Smederevo se izdvojilo odmah po izgradnji Smederevske tvrđave 1430. godine. Sve do 1459. godine grad je bio sedište Despotovine na čelu sa despotom Đurđem Brankovićem. Nakon toga grad potpada pod vlast Turaka. Iako je razoren u sukobu 1459, Turci uviđaju njegov izuzetno povoljan položaj na Dunavu i dograđuju utvrđenje sada za svoje potrebe. Tokom dugog perioda bio je sedište Smederevskog sandžaka, sve do dolaska Austrougara 1718. 1739. grad je opet pod Turcima. Međutim razvoj grada za vreme Austrougara nastavljen je otvaranjem prve osnovne škole 1806. godine, za vreme Prvog srpskog ustanka. U to vreme u gradu je osnovan Praviteljstvujušči sovjet, na čelu sa Dositejem Obradovićem i Smederevo je ponovo postalo prestonica.
Pod nemačkom okupacijom, 5.juna, 1941 Smederevo je doživelo katastrofalnu eksploziju. Eksploziju je izazvala municija koju su okupatori prevozili željeznicom i skladištili u tvrđavi. Tom prilikom poginulo je preko 3.000 ljudi, a ceo grad je bio porušen i delom zatrpan zemljom.
Sa početka 20. veka grad je brojao 7.000 stanovnika, a danas prema poslednjem popisu iz 2003 godine ima 62.900 stanovnika u gradu i 116.000 u selima ubraja se u deset najvećih gradova u zemlji. Na širem području grada, računajući i sedam prigradskih naselja, Smederevo broji 77.808 stanovnika (po popisu iz 2002. godine.Karađorđev dud je spomenik prirode - botaničkog karaktera ali i znamenito mesto iz istorije Smedereva. Pod ovim stablom je 8. novembra 1805. godine vožd Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka, u prisustvu srpskih starešina i ustanika primio ključeve Smederevske tvrđave od turskog zapovednika grada, dizdara Muharema Guše. Predaja ključeva je izvršena na svečan način, jer su Turci ostavili Srbima mnogo topova i municije, a Karađorđe im je dozvolio da izađu iz Smedereva sa vojnim častima i sitnim oružjem i da lađama odu niz Dunav u Vidin, u Bugarsku.
Znacenje toponima
Postoje mnoga mišljenja o značenju toponima Smederevo.
Italijanski istoričar Antonio Bonfini (1427.1503.) u svome delu Rerum Hungaricarum decades IV cum dimidia navodi da ime Smedereva potiče od Svetog Andreje (Inače, mađarski naziv za Smederevo koji se do danas zadržao u ovom jeziku je SzendrÅ‘).
U delu Ohridska arhiepiskopija u početku XI veka Stojan Novaković je napisao: Poznato je poodavno da je Smederevo pokvareno EIS MONTE AUREO, jer je grad podignut na mestu nekadašnjeg rimskog grada Mons Aurea, što u prevodu znači Zlatno Brdo. Ova rimska naseobina zabeležena je na Pojtingerovoj karti koja potiče iz IV veka.
Postoji mišljenje da je toponim Smederevo složenica dve reči : smet i drevo zbog izrazito gustih hrastovih šuma na ovom području.
Toponim Smederevo po nekim izvorima vuče poreklo od srednjovekovnog muškog imena Smender
Mnogi autori smatraju da je poreklo ovog toponima iransko-hazarskog porekla. U prevodu sa iranskog Semender znači krajnja vrata . Upravo tako se zvao i hazarski grad koji se nalazio na jugozapadnoj obali Kaspijskog jezera. Krajem X veka Hazarsko carstvo nestaje i mnogi stanovnici Semendera, bežeći pred najezdom osvajača, uputili su se u naše krajeve, nazivajući svoja nova naselja imenima svojih ranijih prebivališta.
Demografija
Danas na području opštine Smederevo (računajući i raseljena lica sa Kosova i Metohije) živi 117.134 stanovnika, od čega u samom gradu i prigradskim naseljima 83.768 žitelja. Gustina naseljenosti opštine 2006. godine je 243,27 stanovnika po km². Glavni razlog naglom rastu broja stanovnika za period 2002.-2006. je usled dolaska oko 7.500 raseljenih lica sa Kosova i Metohije, koji su ovo područje intenzivno naselili u periodu od 1999. pa sve do danas. Stopa prirodnog priraštaja je negativna, i iznosi -1,0 promila (2004.), dok je 2003. godine ona bila -1,4 promila. U opštini Smederevo živi 28 različitih etničkih grupa. Po poisu iz 2002. najbrojniji su Srbi (104.222 - 94,91%), zatim Romi (1.801 - 1,64%), slede Crnogorci (533 - 0,49%), Makedonci (354 - 0,32%), Jugosloveni (296 - 0,27%), Hrvati (198 - 0,18%), Mađari (144 - 0,13%), a od ostalih nacionalnosti izdvajaju se Albanci, Bošnjaci, Bugari, Vlasi, Bunjevci, Muslimani, Nemci, Rumuni, Rusi, Rusini, Slovaci, Slovenci, Ukrajinci, Česi i ostali. Značajno je pomenuti i Grke i Jevreje, koji vekovima imaju svoju zajednicu u ovom gradu.
